Sách tuy cổ xưa, (hơn
80 năm trước) văn phong có vẻ xa lạ với cách nói chuyện ngày nay nhưng
cách dạy làm người vẫn mới mẻ và sâu sắc, đáng cho giới trẻ đời
nay học hỏi. Đó cũng là cách ông bà cha mẹ đã từng dạy ta phải
sống sao cho nên người văn minh đích thực.
Con
trẻ ứng xử ngoài xã hội phải thế nào ?
Khi
ra ngoài phải ăn mặc cho chỉnh tề sạch sẽ. Đi cho khoan-thai, chớ có lật đật và
xô chen người khác. Không nên chạy nhảy hoặc gào thét ở ngoài đường. Gặp người
quen phải chào hỏi. Lúc người ta còn cách xa không nên gọi, đến gần sẽ chào.
Không nên nói chuyện lâu vì chỗ đường sá không phải là nơi tiếp khách.
Nếu
gặp đám đông người cãi nhau hay làm một việc gi, không nên đứng lại và nhập bọn
vì họ làm xằng có khi liên lụy đến mình, nếu không thì những quân gian có thể
thừa lúc ồn ào mà bóc lột ta.
Luật
đi đường.
Khi
đi đường, bao giờ ta cũng nhớ đi về bên tay phải. Không được chạy hoặc chơi đùa
giữa đường. Nếu muốn rẽ sang bên kia đường, phải đứng lại nhìn xem có xe cộ sắp
tới hay không. Lúc tạt ngang phải rảo bước. Khi đang đi, nếu nghe còi báo của
ô-tô ở đằng sau, phải tránh luôn vào vệ đường chỗ mình đang đi để nhường lối
cho xe vượt, chớ có quay lại nhìn, hay đang ở vệ đường bên trái lại chạy sang
bên phải cho đúng luật mà xe đè phải vì sức xe chạy nhanh, ta chỉ chậm bước hoặc
sơ-ý một chút là bị tai-nạn.
Bổn
phận đối với kẻ khó; người già,kẻ tàn-tật, kẻ yếu đuối và người lạ.
Gặp
kẻ khó - Khi ra đường gặp kẻ khó đến xin mình, nếu sẵn tiền thì cho ngay, bằng
không thì nói tử tế, đừng gắt gỏng khinh bỉ để người ta phải tủi.
Gặp
người già. - Ta phải coi người già nua tuổi tác như ông bà ta. Khi gặp ở đường
ta phải nhường người đi trước. Nếu người có mang sách vật gì nặng hay đánh rơi
đánh đổ cái gì, ta nên mang đỡ hoặc nhặt giúp.
Gặp
kẻ tàn-tật - Tàn-tật là người mù, què, câm, điếc: Người ta với mình cũng là một
loài người, không may bị tàn-lật không làm gì được, đã thiệt thòi đau đớn lắm rồi,
ta không nên bỉ-bạc, phải động lòng thương và cứu giúp
Gặp
kẻ yếu đuối. - Gặp những kẻ yếu đuổi, những đàn bà, con trẻ lạ-lùng, bở-ngỡ, ta
nên giúp đỡ, bênh vực và chỉ bảo để tỏ tầm lòng từ-thiện của ta.
Gặp
người lạ - Đối với người không quen biết ta phải cử chỉ cho khiêm-tốn, nói năng
cho ôn-hoà nghĩa là phải giữ cho có lễ-phép. Lễ-phép không mất tiền mua mà lại
làm cho người ta mến thương.
CÁCH GIAO-THIỆP
Sự
đi thăm.
Khi
đi thăm ai, đến cổng phải bảo cho người nhà biết. Nếu chủ-nhân đang ăn hay bận
việc thì không nên vào, trừ khi có việc cần lắm hãy xin vào.
Khi
nói chuyện phải nói cho rõ-ràng, gãy-gọn. Lúc người ta nói phải lắng tai nghe đừng
nói chen vào. Phải trả lời cho có lễ-độ không nên suồng-sã. Đừng tranh hơn kém
mà cãi lẽ với chủ-nhân. Không nên nói tục. Chỗ đông người, không nên nói thầm với
ai mà cười để người ta tưởng mình nói xấu người ta.
Khi
hết chuyện thì cáo từ, không nên ngồi dai cho người ta chán.
Lúc
tiếp khách.
Khi
khách đến chơi với cha mẹ mình thì sửa sang cách ăn mặc cho chỉnh đốn ra cổng
đón chào và mời lên nhà khách, khi cha mẹ tiếp khách thì mình phải đứng hầu để
lấy trầu thuốc, pha nước chè hoặc lau cốc rót rượu. Khách cùng cha mẹ có nói
truyện kín thì phải lánh đi. Cho ngồi thì ngồi, có hỏi đến thì phải đứng dậy mà
thưa, không được nói leo hoặc làm ầm-ỹ.
Khi
khách về, phải đưa chân ra cổng và vái tiễn. Không nên đóng xầm cửa lại ngay
lúc khách vừa ra khỏi cửa.
Nên
nhớ rằng lúc đón khách thì mình đi trước để tiện chỉ lối và lúc đưa chân thì để
khách đi trước.
Hầu
cơm
Cha
mẹ có khách đến chơi mà đãi cơm rượu, mình phải qua xuống nhà dưới xem cỗ bàn
có tươm-tất thiếu-thốn gì không.
Đến
lúc ăn phải đứng hầu phòng khi sai khiến, thiếu gì thì lấy. Đưa đồ ăn phải bưng
hai tay. Không được mắng mỏ đầy tớ trước mặt khách. Khi ăn xong phải lấy tăm nước,
nước rửa và khăn lau.
Nếu
có đồ tráng miệng phải đặt vào khay sạch sẽ bưng ra.
Trong
khi hầu cơm, đứa trẻ tinh ý cũng nên xem cách người trên tiếp-đãi thế nào, ăn uống
thế nào để mà bắt chuớc.
Ăn
cơm khách.
Đi
ăn cơm khách phải đến cho đúng giờ. Phải ngồi cho ngay ngắn, chớ có chống khuỷu
tay xuống bàn. Trời có bức, chủ nhân có giục hãy bỏ áo ngoài.
Khi
ăn cũng được phép nói chuyện cho vui, song mình là trẻ con thì có ai hỏi đến sẽ
thưa. Bụng dẫu đói cũng không nên hình ra nét mặt cho người ta biết, không nên
gắp luôn tay, đừng và lớn miếng. Món gì mình không thích không nên chê, không
nên uống nhiều rượu và ăn quá no.
Người
ta có yêu mình mới mời đến, phải ăn uống thực thà không nên làm khách.
Tiệc
xong, có đồ quà bánh tráng miệng, ăn rồi không nên lấy phần đem về.
PHÉP LỊCH SỰ
a)
Cất mũ, bắt tay.
Mỗi
khi chào ai, ta sẽ nghiêng đầu và cất mũ ra rồi lại đặt vào đầu. Nếu nói chuyện
với người trên thì phải cầm mũ ở tay, đợi đến khi người trên cho phép đội hay
khi cáo từ sẽ đội mũ vào.
Đối
với người ngang hàng hay người dưới ta có thể giơ tay (tay phải) ra trước bắt
tay người ta.
Đối
với ngưòi trên thì đợi người trên có đưa tay mình sẽ bắt, nếu giơ tay trước là
vô-lễ. Khi bắt tay không nên nắm mạnh quá và cũng không nên ơ-hờ quá.
Còn
lối chào nhà binh giơ bàn tay phải ngang dìa mũ chỉ dành riêng cho binh-sĩ,
người thường gặp nhau mà giơ tay như thế thì không phải lối.
b)
Lúc nói chuyện
Khi
nói chuyện thì đứng cho ngay ngắn, mắt trông thẳng, nói cho rõ ràng, đừng cúi đầu
và ấp-úng, dụt-dè.
Nếu
nói chuyện với một người đang đi thì mình tiến lên ngang hàng về bên trái cho dễ
nói chuyện, không nên lẽo đẽo theo sau, thành ra hai bên đều khó nghe.
Khi
có việc vào bàn giấy người trên thì đứng đối-diện để tiện trình bầy hay nộp đơn
từ, không nên lén ra bên cạnh hay nép về phía sau.
Khi
vào nhà ai phải bỏ mũ, bỏ kính ra ( trừ khi có bệnh mắt ). Nói xong chuyện thì
cáo-từ, không nên ngồi lâu làm mất thì giờ của chủ nhân.
Hà Mai Anh