Tâm lý học lứa tuổi là một thuật ngữ được sử dụng để khái quát các giai đoạn quan trọng trong mỗi cột mốc phát triển của một cá nhân, giúp cha mẹ hiểu được những gì đang diễn ra với con yêu của mình ở mỗi giai đoạn phát triển.   

Tâm lý học lứa tuổi bị chi phối bởi nhiều yếu tố, đó là ảnh hưởng của nền văn hóa, hoạt động, điều kiện sinh học (di truyền) và ảnh hưởng quan trọng của yếu tố giáo dục.

Người lớn cần hiểu rõ về tâm lý trẻ con ở mỗi gia đoạn phát triển để có cách ứng xử phù hợp, tạo ra những thuận lợi cho những giai đoạn phát triển về sau

Trẻ em trải qua những giai đoạn phát triển khác biệt khi có những bước chuyển tiếp từ trẻ sơ sinh đến người trưởng thành. Trong mỗi giai đoạn này, nhiều thay đổi trong não bộ và nhận thức của trẻ sẽ diễn ra. Trong đó, những bước phát triển đầu tiên sẽ có tác động thuận lợi hay bất lợi lên các bước sau đó.

Tâm lý học lứa tuổi nghiên cứu tâm lý con người nhưng không phải là con người trưởng thành mà là con người ở các giai đoạn phát triển. Với hy vọng giúp các bậc phụ huynh tường tận về những gì trẻ cần và cảm nhận được ở mỗi độ tuổi.

Cha mẹ có thể cung cấp sự hỗ trợ, khuyến khích và các can thiệp cần thiết để trẻ có thể tiến bộ qua từng giai đoạn một cách dễ dàng và thành công nhất có thể.

Quan niệm về sự phát triển tâm lý học lứa tuổi trẻ em

Trẻ em vận động và phát triển theo quy luật riêng. Sự tác động qua lại giữa yếu tố di truyền và môi trường sống của trẻ phần nào quyết định sự phát triển tâm lý trẻ em theo chiều hướng tích cực hay tiêu cực, lành mạnh hay lệch lạc. Ngoài ra, trong suốt quá trình phát triển này sẽ có sự đan xen giữa các giai đoạn bình ổn và khủng hoảng.

Trong từng giai đoạn lứa tuổi có những đặc điểm chung, đặc trưng cho lứa tuổi đó nhưng không phải là phạm trù tuyệt đối, bất biến. Sự phát triển tâm lý của trẻ nhỏ thường không ổn định và diễn ra cực kỳ nhanh chóng. Đó là một quá trình không phẳng lặng mà có khủng hoảng và có đột biến. Chính những tương tác của đứa trẻ với thế giới xung quanh giúp cho tâm lý của trẻ được hình thành và phát triển.

Các giai đoạn phát triển tâm lý theo lứa tuổi

Giai đoạn 1 (từ 0 – 1 tuổi)

Trong giai đoạn này, bé tương tác chủ yếu với bố mẹ và người thân trong gia đình. Sự vỗ về, chăm sóc của bố mẹ tạo cho bé lòng tin, cảm giác được che chở. Tình yêu thương, sự âu yếm và những cái ôm trìu mến của cha mẹ rất cần thiết để giúp bé có được tình yêu và sự tin tưởng vào con người sau này.

Ngược lại, nếu thiếu sự gần gũi và ấm áp của người thân, bé dễ nảy sinh cảm giác mất an toàn, lo lắng và sợ hãi, thiếu lòng tin vào chính mình cũng như với những người khác trong các giai đoạn phát triển tiếp theo.

Giai đoạn 2 (từ hơn 1 – 3 tuổi)

Ở tuổi này, bé bắt đầu khám phá xung quanh, tìm xem mối liên hệ giữa các sự vật với mình như thế nào. Bé bắt đầu “thử ” xem mình có thể làm được những gì. Những hoạt động này giúp bé có được cảm giác về tính tự chủ, tiền đề để trở thành một con người có năng lực và tự lập sau này.

Tuy nhiên, bé cũng có thể sẽ trở thành con người liều lĩnh hoặc mặc cảm tự ti bởi những hành vi ngăn cấm, chê bai quá mức hoặc hạn chế sự thể hiện tính độc lập của bé.

Để bé tự do khám phá

Điều quan trọng cần lưu tâm ở giai đoạn này là mối quan hệ nâng đỡ giữa bố mẹ và con cái. Bố mẹ cần ủng hộ và khuyến khích hơn là làm cho bé sợ. Nhưng, cũng không nên quá bao bọc bé khỏi thế giới xung quanh khiến bé trở nên rụt rè, thụ động.

Giai đoạn 3 (từ 3 – 6 tuổi)

Là giai đoạn của học hỏi và bắt chước, bé quan sát người khác và hành động theo cách riêng của mình. Bé cũng bắt đầu có sự tranh đấu và thi đua với bạn bè. Đây còn được coi là giai đoạn vàng của sự sáng tạo, bởi bé khá tò mò, muốn tìm hiểu về thế giới xung quanh. Chính vì vậy, bé thường hay đặt ra nhiều câu hỏi “tại sao?”.

Nếu đáp ứng được những đòi hỏi này một cách thoả đáng, bé sẽ có sự tự tin, khả năng sáng tạo. Ngược lại, nếu bị cấm đoán, dè bỉu hoặc bị bỏ mặc khi thất bại, các bé sẽ nảy sinh cảm giác rụt rè và cảm giác tội lỗi.

Lối giáo dục máy móc khiên cưỡng, hoặc không cho phép các bé khởi xướng và thực hiện các nhiệm vụ sáng tạo trong giai đoạn này sẽ hạn chế sự phát triển của các bé về sau.

Để bé được thoải mái sáng tạo

Giai đoạn 4 (từ 6 – 12 tuổi)

Trẻ bắt đầu tự mình bước vào xã hội, tương tác và ganh đua với bạn bè tại trường học. Trẻ bộc lộ rõ hơn các tài năng và năng khiếu riêng nhờ các sinh hoạt chung và giao tiếp với mọi người. Trẻ ở giai đoạn này thường háo hức, sẵn sàng tiếp thu những kỹ năng mới.

Quan hệ xã hội với bạn bè bắt đầu chiếm tỷ trọng lớn ở giai đoạn này của trẻ

Nếu giai đoạn này thành công, trẻ sẽ có nhiều nghị lực và kinh nghiệm để đương đầu với những khó khăn và khủng hoảng sau này. Nếu không, trẻ dễ cảm thấy mình thua kém bạn bè, ngán ngại khi gặp những thử thách, khó khăn.

Trong giai đoạn này, cơ thể của trẻ chưa phát triển cân đối và có sự phối hợp nhịp nhàng giữa các chi với nhau. Do vậy, đôi khi trẻ tỏ ra vụng về, hậu đậu. Nhưng đừng vội trách mắng trẻ. Sự la mắng, cấm đoán sẽ làm cho trẻ không dám giao tiếp, không có cơ hội để phát triển trí tuệ. Cảm giác tự ti, kém cỏi cũng bắt nguồn từ chính những tình huống này.

Theo marryliving.vn